Rayb’äl chuqa’ samaj

Rusamaj ri INDECA

Ri rusamaj nub’än wakami ri INDECA ja re:

  • Numöl ri tijel ch’uxtä pa jun yakb’äl ch’uxtäq ri yerulöq’ ri PMA wawe’.
  • Nunük’ chuqa’ yeruchajij ri ch’uxtäq e tijel richin jantape’ e ütz kib’anon, achi’el ri rub’eyal nuk’un pe juk’an ya’.
  • Nib’an samaj pa taq samajay akuchi’ e k’o tijel taq ch’uxtäq kichin ri ch’aqa’ chik molojri’ïl ri nkitäq ri ch’uxtäq pa taq tinamït ri yekito’.

Ri INDECA wakami e k’o wuqu’ rochoch ri akuchi’ yeyak ri ch’uxtäq ri sipan ruma ri PMA, re jay re’ e k’o tinamït Fraijanes, Xe’ Lajuj No’j (Quetzaltenango), B’oko’ (Chimaltenango), Retal Ulew (Retalhuleu), Los Amates, Tactic chuqa’ Ipala. Ri kinimilem re yakb’äl jay xeb’ix pe k’o 14,895 rute’ al (toneladas métricas) richin nuyäk ri ch’uxtäq e tijel ri nusipaj ri PMA chuqa’ ri ch’uxtäq  nuya’ ri Ruchituy Tiko’n, Tikoj Chikopi’ chuqa’ Ilinïk – MAGA-.

Ri INDECA rusamaj nuyäk chuqa’ nuchajij ri e tijel ch’uxtäq, ri e sipan pe, ri ixim, ( q’än chuqa’ säq), kinäq’ (q’ëq chuqa’ käq), mutz’ixim, ruya’al rutz’um wakx pa chaqi’j, yich’oya’ chuqa’ chaqi’j jok’on ixim chuqa’ ri jok’on ixim richin nib’an ruya’al.

Rusamaj ri INDECA richin nusajij ri tijel ch’uxtäq chi jun Amaq’

Ri INDECA nito’on rik’in samaj pa ri Runuk’ulem Na’osamaj richin ri Champomal –PGG- 2020-2024 jun ruche’el richin Ruk’iyilem Winaqilal, re re’ richin niq’i’ rusamajixik richin Nijikib’äx ri Ch’uxtäq e Tijel ch’uxtäq chuqa’ Ilinïk, chi kikojol konojel ri rub’eyal samaj ri kiya’on ruchuq’a’: “pa ri juna’ 2023 q’aton chi  qajinäq ta pe ruchuq’a’ ri tijon wayjal pa ruwuq peraj”. Ke chuqa’ ri’ ri INDECA nto’on richin nib’an ri Samaj jikib’an richin Ruk’iyinem Tinamït rajilab’al. 2-ODS2-. Richin nik’ïs ruwäch ri tijon wayjal, k’o chi nijikib’äx chi ri ilinïk chuqa’ nib’an rutzil nunük’ ri jalajöj ruwäch tiko’n. Ke ri’ chuqa’ ri samaj yerub’än, re re’ k’o tzij jikib’an chi rij, ri INDECA chuqa’ Tajijn nto’on pa ri nimaläj samaj pa ruwi’ Ilinïk, kan pa ri rucholajem jun kuka’n samaj: Richin tikirel nib’an ri samaj pa ruwi’ wa’im pa rub’eyal.

Ri ruto’ik ri INDECA ja ri’ ruyakik jalajöj ruwäch rikil ri nulöq’ o nusipaj ri Ruchituy Tikonïk -MAGA-Ruchituy Raxnaqil chuqa’ Aq’omab’äl -MSPAS- Rikilal Moloj ruwach’ulew -PMA- chuqa’ ri Ruchituy ruk’iyirisanem winaqilal –MIDES- re rikil re’ chin rutaluxik chi ke ri winaqi’.

Ri jalajöj samaj nb’an ri INDECA pa Rikilal Moloj ruwach’ulew -PMA- kik’in ri jalajöj Ruchituy, ja re’:

  1. Ruyakik chuqa’ rusamajixik jalajöj ruwäch rikil ri nusipaj pe ri Rikilal Moloj ruwach’ulew -PMA-

Majun etaman ta pa ruwi’ jarupe’ rikil nyak juna’ chi juna’, xa jarupe’ nuteq pe ri Rikilal Moloj ruwach’ulew -PMA-. Pa wo’o’ k’an juna’ xkisamajij pa ruwi’ 3,073 rutata' al runimilem rikil.

  1. Rub’eyal ruk’ulik, ruyakik chuqa’ rutaluxik rikil pa Amaq’ chuqa’ ruto’ik ri INDECA pa

ruwi’ rub’eyal ruyakik rikil richin rutaluxik che ri MIDES.

Chupam re juna’ re’ xyak 1,000 rutata'al kojolil mutz'ixim ja re jun sipanïk xb’an pe ri Amaq’ China.

  1. Ruyakik chuqa’ rusamajixik jalajöj ruwäch rikil ri nusamajij rutaluxik ri MAGA (Rutaluxik rikil akuchi’ nik’atzin rutaluxik)

Majun etaman ta pa ruwi’ jarupe’ rikil nyak pa yakob’äl, ja ri MAGA retaman jarupe’ loq’oj nb’an, re jun juna’ re’ xb’an ximoj samaj rik’in ri PMA chin ruloq’ik 206,500 jalajöj ruwäch rikil, re’ junam rik’in 145,045 rete’al rikil.

Ri INDECA nuya’ to’ïk che ri Kachituy ruchajixik rikil-VISAN-MAGA pa ruwi’ rusamajixik rutaluxik rikil, po k’o chi nuya’ rejqalem re na’oj re’:

  • Na’ojil pa ruwi’ chojmirisaxik ri ch’a’oj xb’an ri Hidroeléctrica Chixoy pa jalajöj tinamït akuchi’ xk’oje’.
  • Rub’ixik chajinïk nuya’ pe rutzijol ri Kich'ojib'al K'aslemal Jalajöj Ruwach'ulew-CIDH- pa taq tinaminatal Petén pa  Polochic: Panzós, Alta Verapaz chuqa’ El Estor, Izabal.

 -  Samajay pa ruwi’ kilixik winaqi’ ri kilon ruk’ayewal pa ruwi’ rikil (51 Samajay chi ronojel Iximulew)

  1. Ruyakik chuqa’ rusamajixik jalajöj ruwäch rikil ri nusamamjij Rikilal Moloj chuqa’ Ruq’atik ri COVID-19.

      Xa ruma k’a ri kiran yab’il COVID 19, xjikib’äx chupam ri Taqonem Tzij 12-2020, akuchi’ jikib’an kan chi re ri MAGA chuqa’ ri MIDES rusamajixik ri Rikilal Moloj chuqa’ Ruq’atik ri COVID-19, xa ruma k’a ri’, ri INDECA nuya’ to’ïk chi ke re ka’i’ Molojri’ïl re’, ja re’ rub’eyal to’ïk nya’:

4.1     MAGA/PMA

Chupam ri jikib’an tzij jikib’an kan chi ri MAGA chuqa’ ri PMA, nuto’ 506,840 ach’alalri’ïl, xa ruma k’a jikib’an kan chi ri INDECA k’o chi nuchajij chi ronojel rikil nuyäk pa 865,795 rute’al re xa junam rik’in 39,272 rute’al, ütz ruyakik  chuqa’ ütz rutaluxik nb’an chi re’

4.2     MIDES/PMA

Chupam ri jikib’anen tzij pa ruwi’ ri MIDES chuqa’ PMA jikib’an kan chi nuto’ 493,160 ach’alalri’ïl, xa ruma k’a ri jikib’an kan chi ri INDECA, k’o chi nuchajij chi ütz ruyakik chuqa’ ütz rutaluxik nb’an che ri 732,186 rute’al rikil re’ junam rik’in 33,211 rute’al.

Chupam re jun samaj re’ jikib’an kan chi ri INDECA nyak chupam ruyakob'äl junilal t'ij 596,978 rute’al rikil o 72,486 rute’al rikil.

Menú de cierre